په دې وروستیو ورځو کې، یو شمېر افغان سیاستوالو او شنونکو په رسنیو کې په هیواد کې د “لویې جرګې” د ترسره کولو د امکان په اړه بحثونه راپورته کړي دي.
دا په داسې حال کې ده چې راپورونه ښيي چې د طالبانو مشر ملا هیبت الله اخوندزاده د لویې جرګې د رابللو په اړه غور کوي، چې د ډلې د واکمنۍ د دریځ د پیاوړتیا او د سرپرستۍ له وضعیت څخه د وتلو په لور یو ګام دی.
د شته معلوماتو له مخې، دا غونډه، چې شاوخوا دوه زره کسان به پکې ګډون وکړي، احتمالاً د کوچني اختر وروسته به ترسره شي، او ویل کیږي چې د هیواد له ګوټ ګوټ څخه د ولسوالیو له ۱۳۰۰ څخه ډیر استازي، چې پکې دیني عالمان، قومي مشران او د ځوانانو استازي شامل دي، به په دې غونډه کې برخه واخلي.
همدارنګه، د ولایتي علماوو شوراګانو مشران او مرستیالان، چې د طالبانو د مشر تر مستقیمې څارنې لاندې فعالیت کوي، به په دې جرګه کې د نورو ګډونوالو په منځ کې وي.
د یادونې وړ ده چې د طالبانو لخوا د داخلي مشروعیت د ترلاسه کولو لپاره د لویې جرګې ترسره کول یوه داسې مسله ده چې تحلیل یې د دې دودیزې ادارې د اوسني شرایطو او تاریخي شالید په معاینه کولو پورې اړه لري.
لویه جرګه د افغانستان په تاریخ کې د مهمو پریکړو کولو لپاره د قبیلوي میکانیزم په توګه پیژندل شوې، د مشرانو د ټاکلو څخه نیولې تر قوانینو جوړولو پورې.
د دې دود په کارولو سره، طالبان ممکن هڅه وکړي چې خپل اوسنی حکومت د هیواد په اصلي کلتور کې ریښې لري او د دودیزو او کلیوالي ټولنو ملاتړ راجلب کړي.
خو، که چیرې دا ډله د مختلفو قومونو، مذهبونو او سیمو د استازو پراخه حضور خوندي کړي، نو دا اقدام د ځینو ډلو ترمنځ د مشروعیت نښه ګڼل کیدای شي.
خو د دې پلان د بریالیتوب لپاره څو خنډونه شتون لري. لومړی، لویه جرګه په خپل دودیز شکل کې ډیموکراتیک معیارونه نلري، او د ګډونوالو انتخاب اکثرا انتخابي وي او ممکن د چارواکو لخوا کنټرول شي. دا کولای شي تورونو ته وده ورکړي چې پروسه یوه ننداره ده.
طالبان، چې اوس مهال د سرپرست حکومت په توګه د ټول شموله نه شتون او د واک انحصار له امله تر نیوکې لاندې دي، که چیرې دوی یوازې د خپلو ملاتړو په شتون کې جرګه وکړي، نو پراخ اعتبار به ترلاسه نه کړي.
له بلې خوا، پخوانۍ تجربې ښيي چې لویې جرګې هغه وخت اغېزمنې وې کله چې د اجماع په شرایطو کې یا له پراخو بحثونو وروسته ترسره شوې وي؛ لکه د ۱۳۸۱ کال لویه جرګه، چې د حامد کرزي په مشرۍ د لنډمهاله حکومت په جوړولو کې یې مرسته وکړه.
خو اوس، طالبان د ټولنې د لویو برخو په شمول د ښځو، تعلیم یافته ځوانانو، او قومي او مذهبي لږکیو له مخالفت سره مخ دي.
دا ډلې ممکن لویه جرګه یوازې د طالبانو د ځواک د ټینګولو لپاره د یوې وسیلې په توګه وګوري، نه د ریښتینې ګډون لپاره د فرصت په توګه.
بل ټکی دا دی چې په نننۍ نړۍ کې د حکومت مشروعیت نه یوازې په دودونو پورې اړه لري، بلکې د عامه خدماتو، اقتصادي ثبات او امنیت د وړاندې کولو وړتیا پورې هم اړه لري.
طالبان اوس مهال له اقتصادي کړکېچ، نړیوالې انزوا او د خلکو د لومړنیو اړتیاوو په پوره کولو کې د بې کفایتۍ سره لاس او ګریوان دي. حتی که لویه جرګه هم جوړه شي، د دې ننګونو له حل کولو پرته به د خلکو باور ترلاسه کول ستونزمن وي.
په ټولیزه توګه، لویه جرګه ممکن په لنډ وخت کې د طالبانو سره د دوی د ملاتړو یا دودیزو ټولنو ترمنځ د مشروعیت احساس ترلاسه کولو کې مرسته وکړي، مګر دا یوازې د تلپاتې او ټول شموله مشروعیت رامینځته کولو لپاره کافي ندي.
پرته له ریښتینې شمولیت، په پروسو کې شفافیت، او د ټولنې د ټولو برخو اړتیاوو ته ځواب ویلو پرته، دا هڅې به ممکن یوازې په سمبولیک کمپاین پورې محدودې پاتې شي او په افغانستان کې به د طالبانو په دریځ ژوره او دوامداره اغیزه ونلري.
