گزارش تازه سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) تصویری تکان‌دهنده از بحران مهاجرت در افغانستان ارائه می‌دهد، جایی که از ۲۰ جدی ۱۴۰۲ تا ۱۱ حمل سال روان خورشیدی بیش از ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار تردد مرزی ثبت شده است.
این آمار نشان می‌دهد که عمق این بحران بیشتر ریشه در ناامنی، بیکاری و بی‌ثباتی سیاسی دارد. خروج بیش از ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از کشور در برابر ورود ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر، گواهی بر شرایط دشواری است که شهروندان را به ترک وطن و جست‌وجوی زندگی بهتر واداشته است.
این مهاجرت‌های اجباری عمدتاً نتیجه فشارهای داخلی ناشی از بی‌ثباتی سیاسی، فقر اقتصادی و نبود حداقل‌های زندگی است.
بیکاری گسترده و فقدان زیرساخت‌های معیشتی، بسیاری را به سوی کشورهای همسایه یا مقاصد غربی سوق داده، در حالی که ناامنی مداوم، امید به ثبات را کمرنگ کرده است.
گزارش IOM نشان می‌دهد که این عوامل نه‌تنها انگیزه اولیه مهاجرت را شکل می‌دهند، بلکه چرخه‌ای پایان‌ناپذیر از آوارگی را دامن زده‌اند.
چرخه معیوب مهاجرت زمانی تشدید می‌شود که مهاجران بازگشتی به افغانستان با واقعیت‌های تلخ داخلی مواجه می‌شوند. گزارش‌های پیشین سازمان‌های بین‌المللی، از جمله IOM، حکایت از آن دارند که نبود فرصت‌های شغلی و زیرساخت‌های کافی، این افراد را بار دیگر به سوی مهاجرت سوق می‌دهد.
این وضعیت، بحران انسانی در افغانستان را عمیق‌تر کرده و ضرورت اقدام فوری برای رفع ریشه‌های سیاسی و اقتصادی این معضل را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
تبعات این مهاجرت گسترده، در داخل و خارج از کشور قابل مشاهده است. در سطح داخلی، خروج نیروی کار ماهر و جوانان، ظرفیت‌های توسعه‌ای را تضعیف و فقر را عمیق‌تر کرده است. در کشورهای میزبان هم حضور گسترده مهاجران گاه فشار بر منابع و انتقادات اجتماعی را به دنبال داشته است.
مردم افغانستان از این چرخه بی‌پایان آوارگی به ستوه آمده‌اند. فشارهای ناشی از ناامنی، بیکاری و نبود چشم‌انداز روشن، نه‌تنها بار روانی سنگینی بر دوش آنها گذاشته، بلکه عطش برای زندگی در سرزمین شان را برجسته کرده است.
این خستگی جمعی، زنگ خطری برای همه بازیگران داخلی و بین‌المللی است که بحران مهاجرت را جدی‌تر از پیش مورد توجه قرار دهند.
در حال حاضر، حکومت طالبان، که نزدیک به چهار سال از تسلط آن بر افغانستان می‌گذرد، مسئولیت اصلی سامان‌دهی اوضاع سیاسی و اقتصادی کشور را بر عهده دارد.
با حاکمیت این گروه، هرچند امنیت عمومی تا حدی بهبود یافته، اما چالش‌های عمیق سیاسی، اقتصادی و فرهنگی همچنان افغانستان را به مکانی ناامن و طاقت‌فرسا برای شهروندانش تبدیل کرده است.
این شرایط، موج مهاجرت به کشورهای دور و نزدیک را دامن زده است. انتظار می‌رود که طالبان با اصلاح سیاست‌ها و ایجاد فرصت‌های شغلی و ثبات، گام‌های موثری برای کاهش مهاجرت اجباری بردارد.
در این میان، جامعه جهانی و نخبگان افغانستان نیز نقش کلیدی در این معادله دارند. فقدان اراده جمعی برای حل این بحران، نه‌تنها رنج مردم افغانستان را طولانی‌تر کرده، بلکه منطقه و جهان را با پیامدهای گسترده مهاجرت مواجه ساخته است.
برای پایان دادن به این بحران، نیاز به رویکردی جامع و هماهنگ است. طالبان بایستی با اولویت‌بندی ثبات سیاسی و توسعه اقتصادی، زمینه بازگشت پایدار مهاجران را فراهم کند. جامعه جهانی نیز با حمایت از برنامه‌های توسعه‌ای و کمک‌های بشردوستانه، می‌تواند به کاهش فشارهای مهاجرتی کمک کند.
