۳۱ اسد/مرداد برابر با ۲۱ اوت، سالگرد آتش‌زدن مسجدالاقصی توسط رژیم صهیونیستی، به عنوان «روز جهانی مسجد» نامگذاری شد تا یادآور جایگاه معنوی مساجد و ضرورت پاسداری از این مکان‌های مقدس باشد. اما پرسش اساسی این است که در جهان معاصر، مساجد تا چه حد توانسته‌اند نقش واقعی خود را به‌عنوان خانه‌های خدا و مراکز اخلاق، معرفت و عدالت ایفا کنند؟ و چگونه برخی جریان‌های تکفیری و حامیان خارجی آن‌ها، با تحریف فلسفه مسجد، این مکان‌های مقدس را به ابزار تفرقه، خشونت و ترور بدل ساخته‌اند؟
مسجد در فرهنگ اسلامی، نه صرفاً بنایی معماری بلکه خانه‌ی خدا، جایگاه پرواز روح انسان به سوی قرب الهی، آموزشگاه معرفت، و پایگاه عدالت اجتماعی است. قرآن کریم با تعابیری همچون «خانه‌هایی که خدا رخصت داده در آن ذکر نامش شود» (نور، ۳۶) و «مساجد از آنِ خداست، پس جز او کسی را نپرستید» (جن، ۱۸)، جایگاه رفیع مسجد را بیان کرده است. پیامبر اکرم(ص) نیز نخستین گام خود در مدینه را ساخت مسجد قرار داد تا نشان دهد مسجد، قلب تپنده جامعه اسلامی و نخستین نهاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امت اسلام است.
اما در جهان امروز، به‌ویژه در چهار دهه‌ی اخیر در افغانستان و خاورمیانه، شاهد دو چهره متضاد از مسجد بوده‌ایم: مسجد به‌مثابه خانه پرواز و وحدت، و مسجد به‌مثابه سنگر خشونت و تفرقه. این تضاد، نیازمند بازخوانی جدی کارکردهای مسجد و نقد سوءاستفاده از آن است.
از منظر قرآن و احادیث، مسجد صرفاً محل نماز نیست، بلکه مکتبی برای آموزش اخلاق، علم و معنویت است. پیامبر اسلام(ص) فرمود: «هر کس به مسجد رود و هدفش یا آموختن و یا هم آموزش دادن باشد، مانند مجاهدی است که در راه خدا جهاد می‌کند.» مسجد قبا و مسجدالنبی، نماد این حقیقت بودند؛ جایی که هم عبادت انجام می‌شد، هم آموزش، هم قضاوت، هم سیاست و هم رسیدگی به امور محرومان.
بنابراین، حرمت مسجد نه تنها در معماری و ظواهر، بلکه در کارکردهای معنوی، اخلاقی و اجتماعی آن معنا می‌یابد.
اسلام، تعظیم مساجد را وظیفه‌ای همگانی دانسته است. امام صادق(ع) فرمود: «مساجد خانه‌های خدا بر زمین‌اند.» اما متأسفانه، در دوران معاصر، دو گونه حرمت‌شکنی را شاهد بوده‌ایم:
- حرمت‌شکنی آشکار: همانند رژیم صهیونیستی که مسجدالاقصی را به آتش کشید و بارها حرمت آن را با هجوم و اشغال نقض کرد.
- حرمت‌شکنی پنهان: جریان‌های تکفیری و وهابی که مسجد را از فلسفه اصلی‌اش تهی کرده و آن را به پایگاه شست‌وشوی مغزی جوانان برای عملیات انتحاری و کشتار مردم بی‌گناه بدل ساخته‌اند.
قرآن کریم در آیه ۱۰۷ سوره توبه از مسجدی یاد می‌کند که به‌نام «مسجد ضرار» شهرت یافت؛ جایی که منافقان آن را ساختند تا پایگاه توطئه، تفرقه و جنگ با مسلمانان باشد. پیامبر اکرم(ص) دستور داد آن مسجد تخریب شود.
امروز نیز، مساجد ضرار در چهره‌ی جدیدی بازتولید شده‌اند؛ مساجدی که با سرمایه‌های نفتی عربستان سعودی در خاورمیانه و بعضی از مناطق افغانستان بنا شدند، اما نه برای وحدت امت اسلامی، بلکه برای تبلیغ وهابیت، ترویج تکفیر، و تربیت قاتلان جوان به‌نام جهاد. این همان خیانت به فلسفه مسجد است که باید با قاطعیت محکوم گردد.
مردم افغانستان در چهار دهه‌ی گذشته بهای سنگینی از مساجد ضرار پرداخته‌اند. هزاران جوان ساده‌دل در مساجد تحت نفوذ وهابی‌ها شست‌وشوی مغزی شدند تا به بمب‌های انسانی بدل شوند. این مساجد نه خانه‌های خدا، بلکه کارخانه‌های تولید ترور و مرگ بودند.
از منظر اسلام، چنین استفاده‌ای از مسجد خیانت به خدا و رسول اوست؛ و از منظر اخلاق انسانی و حقوق بشر، تبدیل جوان به قاتل با سوءاستفاده از ایمانش، جنایتی نابخشودنی است.
در دنیای مدرن، مسجد باید نه تنها مرکز عبادت، بلکه پایگاه گفت‌وگوی ادیان، همزیستی مسالمت‌آمیز، آموزش سواد، اخلاق، حقوق بشر و آگاهی اجتماعی باشد. مسجدی که نتواند با مسائل زمانه پیوند بخورد، کارکرد اصیل اش را از دست می‌دهد.
بنابراین، بازتعریف کارکردهای مسجد در افغانستان و جهان اسلام ضروری است:
- مسجد باید مرکز وحدت باشد، نه تفرقه.
- مسجد باید خانه علم و اخلاق باشد، نه تبلیغ خشونت.
- مسجد باید پناهگاه محرومان باشد، نه سنگر سیاست‌های فرقه‌ای.
یکی از تلخ‌ترین و دردناک ترین جنایت‌های جریان‌های تکفیری وهابی، حملات انتحاری و بمب‌گذاری در مساجد شیعیان در عراق، سوریه، افغانستان و پاکستان است؛ جنایتی که نه تنها خون نمازگزاران بی‌دفاع را بر فرش‌های سجاده جاری ساخت، بلکه قداست خانه‌های خدا را نیز آشکارا شکست. مسجد در فرهنگ اسلامی، جایگاه عبادت، رحمت و وحدت است؛ اما تروریست‌ها آن را به صحنه خون و مرگ بدل کردند. این اعمال شنیع، به‌روشنی خلاف آموزه‌های قرآن کریم است که تخریب مسجد و ایجاد خوف در میان مومنان را از بزرگ ترین ستم‌ها دانسته است. از منظر حقوق بشر نیز حمله به عبادتگاه‌ها و کشتار غیرنظامیان، نقض آشکار حق بنیادین «آزادی دین و امنیت جانی» به شمار می‌رود. اخلاق انسانی هم این جنایت را محکوم می‌کند؛ چرا که حرمت مکان مقدس و جان بی‌گناهان، فراتر از هر مذهب و آیینی باید پاس داشته شود. بنابراین، بمب‌گذاری در مساجد مصداقی آشکار از تروریسم کور و ضدانسانی است که باید با شدیدترین لحن محکوم و در سطح جهانی مورد پیگرد و انزجار قرار گیرد.
«روز جهانی مسجد» فرصتی است برای بازاندیشی در جایگاه و کارکرد مساجد. از یک سو، باید در برابر حرمت شکنان مسجد، از اسرائیل گرفته تا وهابی‌های تکفیری، با صراحت ایستاد و خیانت آنان به خانه‌های خدا را محکوم کرد. از سوی دیگر، باید با خرد جمعی و بازگشت به تعالیم اصیل اسلام، مسجد را بار دیگر به خانه پرواز انسان، آموزشگاه اخلاق و مرکز وحدت اجتماعی بدل کرد.
اگر مساجد به رسالت اصلی خود بازگردند، دیگر هیچ جوانی در افغانستان و خاورمیانه قربانی مغزشویی نخواهد شد و هیچ مسجدی به «مسجد ضرار» بدل نخواهد گشت. و این، مسئولیتی است که هم بر دوش عالمان دین است، هم روشنفکران و هم ملت‌های مسلمان.
